Шәкірт тәрбиелеу – қастерлі іс

Шәкірт тәрбиелеу – бұл қоғамның болашағын қалыптастыратын маңызды міндет. Білім беру тек білім беру үдерісімен шектелмей, жеке тұлғаны тәрбиелеу мен рухани құндылықтарды сіңіруді де қамтиды. Бұл үрдісте ұстаздың рөлі ерекше маңызды. Ұстаз шәкірттің тек білімін ғана емес, оның адамгершілік, мәдени және рухани дамуын да қадағалаушы тұлға болып табылады.

 

Ислам діні адамзаттың рухани және моральдық дамуына ерекше назар аударады. Бұл дін адамның дүниелік және ахиреттегі бақытын қамтамасыз ету үшін бағытталған, әрі исламдағы тәрбие жүйесі барлық жастағы адамдардың мінез-құлқына, рухани дүниесіне әсер етіп, дұрыс жолға бағыттайды. Исламдағы тәрбиенің негізінде адамды жақсылыққа, адалдыққа, әділдікке және басқа да адамгершілік қасиеттерге үйрету жатыр.

Әл-Фарабидің «Тәрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы», – деп айтуының астарында үлкен мағына жатыр. Бұл принципке сәйкес ұстаз білім алу үшін келген шәкірттің әуелі тәрбиесіне назар салатын. Оған оқу мен жазуды, білім мен ғылымды үйретпей тұрып, оның мінезіне, басқалармен қарым-қатынасы мен мәмілесіне көңіл бөлген.

Егер шәкірт тәрбиелі, көреген болса онда оны шәкірттікке қабылдаған. Ал енді мінезі дөрекі, құрмет пен сыпайылықтан мақұрым болса, оны үйіне қайтарған. Себебі «ұстаз және шәкірт» концепциясы бойынша тәрбиесі жоқ бала келешекте ғалым емес, залым болмақ деп сенген. Ал ғылым залымның қолына түссе, басқаларға қауіп төнеді. Сол үшін ислам талаптарына сәйкес шәкірттің бойына білімнен бұрын тәрбие қажет.

Исламда тәрбие мәні – адамды Аллаға құлшылық етуге, өмірдің мағынасын түсінуге, жан дүниесін тазартуға және қоғамға пайда әкелуге үйрететін үдеріс. Мұсылмандардың өмір сүру ережелері Құран мен хадистерде көрсетілген, ал тәрбие осы ережелерді өмірде ұстануға бағытталған.

Исламда тәрбие мақсаты – адамның ақыл-ойын, жүрегін, денесін, рухын дұрыс қалыптастыру. Бұл дегеніміз адам тек сырттай жақсы көрінбеуі тиіс, сонымен бірге ішкі дүниесі де таза, әділ, мейірімді болуға тиіс. Ислам бойынша тәрбие – жеке тұлғаның жетілуі мен дамуының негізі.

Исламдағы тәрбие жүйесі тек жеке тұлғаға ғана емес, қоғамға да әсер етеді. Егер адам өзінің мінез-құлқын ислам құндылықтарына сай қалыптастырса, онда ол қоғамда бейбітшілікті, әділдікті, мейірімділікті орната алады. Мұсылмандардың бір-біріне деген мейірімі мен көмегі, өзгелердің құқықтарын құрметтеуі ислам тәрбиесінің негізгі жетістіктері болып табылады.

Ислам дініндегі тәрбие қағидалары:

Исламдағы ең басты тәрбие қағидасы – Аллаға деген сенім. Әрбір мұсылман өз өмірін Алланың шариғатымен үйлестіріп, Оның әмірлеріне сәйкес өмір сүруге тиіс. Исламда адамның ішкі дүниесіне тыныштық пен бақыт әкелетін Аллаға деген толық сенім мен құлшылық жасау үлкен мәнге ие.

Құран мен хадис негізіндегі тәрбие. Құран – Ислам дінінің негізгі қайнар көзі. Ол адамның дұрыс өмір сүруі үшін барлық қажетті білімдерді ұсынады. Құранның көптеген аяттары адамгершілік қасиеттер мен тәрбие мәселесіне арналған. Сондай-ақ, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтып кеткен хадистер де маңызды тәрбие құралы болып табылады. Мұхаммед (с.ғ.с.) өзінің хадистерінде осы қасиеттерге үлкен мән берген және мұсылмандарға мінез-құлықты жақсартуға үндеген. Адамның мінезі оның ішкі әлемін көрсетеді, сондықтан әрбір мұсылман өз мінезін түзеуге тырысуы керек.

Әлеуметтік жауапкершілік. Ислам адамның қоғамдағы ролін өте жоғары бағалайды. Мұсылман адам тек өз отбасын емес, бүкіл қоғамды жақсы көруге, оған пайда тигізуге, әділдік пен тыныштықты сақтауға жауапты. Қоғамда ынтымақ, бейбітшілік орнату, кедейлерге көмек көрсету, мұқтаждарға қол ұшын беру – исламның негізгі қағидаларының бірі.

Шәкірт тәрбиелеудегі ұстаздың орны

Ұстаз – шәкірт үшін бағыт-бағдар беретін көшбасшы. Ол шәкіртке білімді жеткізумен қатар, өмірде дұрыс таңдау жасауға көмектесетін кеңесші рөлін де атқарады. Шәкірт тәрбиелеуде ұстаздың келесі қасиеттері маңызды:

1.Мейірімділік пен түсіністік: Шәкірт ұстаздан қолдау сезінгенде, оның білімге және тәрбиеге деген ынтасы артады.

2.Үлгі болу: Ұстаздың әрекеті мен сөздері шәкірт үшін үлгі бола алады. Сондықтан ұстаздың өз әрекеттері тәрбие жұмысының бір бөлігі саналады.

3.Жеке көзқарас: Әр шәкірт жеке тұлға ретінде қабылдануы тиіс. Бұл ұстаз бен шәкірт арасындағы сенімді нығайтады.

Қорытындылай келе, Исламда тәрбие – адамды толықтай рухани, моральдық және әлеуметтік тұрғыдан қалыптастыруға бағытталған күрделі үдеріс. Бұл тәрбие адамның ішкі дүниесін тазартуға, дұрыс бағытта өмір сүруге және қоғамға пайдалы азамат болуға үйретеді. Исламның негізгі қағидалары адамның адами қасиеттерін жетілдіруге және оның жеке тұлғалық өсуіне үлкен ықпал етеді. Тәрбие мен білім бір-бірімен тығыз байланыста болғанда, олар адамды тек осы дүниеде емес, ақіретте де бақытты етеді.

Шәкірт тәрбиелеу – үздіксіз процесс. Ол білім беру, рухани құндылықтарды насихаттау және тұлғалық дамуды қамтитын күрделі әрі жауапты міндет. Осы міндетті жүзеге асыруда ұстаздың, отбасының және қоғамның бірлескен жұмысы қажет. Әр шәкіртті тәрбиелеуде дұрыс бағыт-бағдар беру – жарқын болашақтың кепілі. «Шәкірт тәрбиелеу – ел болашағын тәрбиелеу» деген қағиданы ұстанған әрбір ұстаз қоғамға үлгілі азамат қалыптастыруға үлесін қосады.

Ауелов Мақсат Қалмомынұлы,

«Сәдуақас қажы Ғылмани» мешітінің имам көмекшісі