Батаменен ел көгерер
Бата – ғасырдан ғасырға жалғасып, атадан ұрпаққа мирас болып келе жатқан салт-дәстүріміздің бірі. Ақ дастарқан басында, түрлі жиын-тойларда жүзеге асатын бұл дәстүр барысында қол жайылып, ізгі тілектер айтылады.
Этнограф-фольклоршы ғалым Александр Васильев өзінің 1905 жылы Орынбор қаласында шыққан «Образцы киргизской народной словестности, молитвенных благожеланий – бата сөз» атты мақаласында батаның мән-мағынасы туралы:
«Кімде-кім қазақ даласында болса, ол батаның халықтың қандай ерекше назарында болатынын жақсы біледі. Бата қазақ поэзиясының ерекше түрі, онда бата беруші адамның үй иесіне деген шын жүректі жарып шыққан ықылас-пейілі, ақ ниеті, Алладан тілер тілегі поэзиялық өлең түрінде ақтарылады» деп жазған.
Бұл мәліметтен батаның қайнар көзі –жақсы сөзді дәріптеген ислам дінінің ұстанымдары екендігін көре аламыз.
Қасиетті Құранда игі сөз жайлы:
«Уа, иман келтіргендер! Ендеше, Алладан лайықты түрде қорқып, Оған қарсы келуден әрі азабынан барынша сақтаныңдар және әрдайым жібі түзу сөз айтыңдар!» («әл-Ахзаб» сүресі, 70 аят), деп айтылады.
Ардақты пайғамбарымыз Мұхаммедтің(оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын)хадистерінде:
«Кімде–кім Аллаға және ақырет күніне иман келтірген болса, онда қайырлы сөз айтсын яки үндемесін».
«Тозақ отынан жарты құрма болсын садақа беріп сақтаныңдар, ол болмаса, жақсы сөз айтыңдар», деп келтіріледі.
Ата-бабамыз да игі сөздің құдіретін жете сезініп «Жақсы сөз – жарым ырыс», «Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле», «Сөз сүйектен өтеді» деген өнегелі нақылдарын қалдырған.
Бұдан бөлек бата беру рәсімі көпті көрген, ақыл тоқтатқанауылдың үлкендерінің, қадірлі қариялардың, атақты батырлардың, ақындарының, би – шешендерінің, ақсақалдарының, жолы үлкен адамдардың, құдайы қонақтың үлесіне тиген.
Сол секілді бата уақыты мен кімге қарата айтылып тұрғанына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Олар – ас қайыру батасы, серттесу батасы, сапар (жол) батасы, соғым батасы, көші-қон батасы, жас отау иелеріне арналған бата және т.б.
«Жаңбырменен жер көгереді, батаменен ел көгереді» демекші, бата айтылатын шаңырақтан, қоғамнан ырыс-несібе, береке арылмақ емес. Бата беру дәстүрі өз құндылығын ешқашан жоғалтпайды деп сеніммен айта аламыз.
Әділ Агитаев
«Сәдуақас қажы Ғылмани» мешітінің наиб имамы