Дәлелхан Оспанов: Дініміз барлық пайдалы істерді құлшылық қатарына жатқызған
Түркістан облысы дін істері басқармасына қарасты «Дін мәселелерін зерттеу орталығының» КММ-cі Оңалту жұмыстарын ұйымдастыру бөлімінің басшысы Дәлелхан Оспановпен дініміздегі ұқыптылықтың орыны төңірегінде әңгімелескен едік.
– Өмір жолында жолыққан әр түрлі адамды бір көріп сыртқы көрінісіне қарай қандай жан екендігін өзіміздің бағалау критерилерімізден өткізіп жататынымыз бар. Салақ бала сасқалақ, ұыпты бала басқарақ демекші мұсылманның ұқыптылығы жайында сөз өрбітсек.
– Алла Тағала адамзатты ең көркем бейнеде жаратты. Бүкіл жауапкершілікті мойнына алған адамзаттың бұдан кейінгі міндеті, бұл өмірде туралық және ізгі іс-амалдармен жаратушыны тануға бейімдеу. Соған байланысты «… Жақсылық істеңдер (Істі жақсы істеңдер). Шын мәнінде, Алла игілік істеушілерді (ісіне мән бергендерді) жақсы көреді.» (Бақара-195) аятында бұйырғандай адамдарға істеріне ұқыпты болуларын әмір етеді. Қай салада болмасын ісіне ұқыпты болу ислам дінінде «ихсан» сөзімен түсіндіріледі. Сондай-ақ пайғамбарымызға; «Ихсан» дегеніміз не? Ей Алланың елшісі делінгенде «Алланы көріп тұрғандай құлшылықта болу, қалай болған жағдайда сен оны көрмесең де ол сені көріп тұр» (Бухари, иман,37.І,18) – дей отырып бүкіл амалдарымыздың пайдалы әрі ісіміздің сапалы жақта орын алуын талап етуде.
Дініміз барлық пайдалы істерді құлшылық қатарына жатқызған әрі ісіне ұқыптылық көрсетіп міндетін сапалы орындауды әмір етеді. Пайғамбарымыздың «Алла әрбір істе ихсанды парыз қылды» (Муслим, Сайд,57) сөзімен адамзаттың әрбір ісі мен қызметі өзінің тәртібі мен шарттарына сай, беріліп орындауын меңзейді. Тағыда пайғамбарымыз «Алла Тағала істеген істеріңіздің жақсы болуымен әрі сапалылығымен разы болады» (Бәйхаки, Шуабул-иман,4/334) – деп бұйырған.
– Ұқыптылық туралы қазақ әдебиеті мен салт-дәстүрімізде де алар орны екерше. Бұл қасиеттің адамзаттың өркендеп өсуіне, жаңалық ашуда септігі тие ме?
– Бір істі бастау немесе жаңалық ашу адамзаттың қасиеттерінен. Ісіне ұқыпты болу бұл адамзаттың жауапкершілігінен. Ислам діні, мұсылмандарға әрбір істі жауапкершілікпен орындауға және одан да жақсысын жасауға үндейді. Дініміз мақсатсыз, пайдасыз және немқұрайдылықпен қараған істі құлшылық қатарына жатқызбаған. Ислам діні ылғида жақсылыққа жол сілтейді. Иманымыздың берік, іс-әрекетіміздің ұқыпты, сауда саттықта тура және өнерде үйлесімділіктің болуы осы дәстүрлі дінімізде баяндап кеткен.
– Мінсіз пенде болмайтынын барлығымыз білеміз, алайда өз бойымыздағы кейбір ұнатпайтын мінездерімізді өзгерткіміз келеді. Салақтықтан тыйылып ұқыптылықты болуға бола ма?
– Бір нәрсені бастау үшін алдымен ниетіміз таза болу керек. Бұл жерде адамның «қалау және қайрат көрсету» факторы да өте маңызды. Өйткені «қалау мен қайрат көрсету» адамды жетілдіріп, іскерлік қасиетіне бөлендіреді. Жүрегі таза әрбір мұсылман қандай қызметте болмасын жұмыс уақытысын тиімді пайдаланумен сәттілікке қол жеткізетіндігін білу керек. Негізінде Мұсылманның қызмет кезеңіндегі ерекшелігі ұқыптылық пен туралық болып есептеледі.
Ұқыптылық адамның ұстанымы яғни өмірлік қағидасы емеспе. Қасиетті кітапта бұл туралы не айтады?
Енді Құраннан мұсылманның өмірлік қағидаларын белгілеп берген бірқатар аяттарға тоқталып өтелік:
Адамның жаратылу мақсаты және оның салих (ізгі істер) амалдар жасауы турады. Мысал келтірсек: «Біз адам баласының қайсысы жақсы амал істейді деп сынау үшін жер үстіндегі нәрселерді жердің көркі қылдық» (Кеһф-7), «Ол сондай Алла, ізгі іс жүзінде қайсыларың жақсы, сынау үшін өліммен тіршілікті жаратқан. Ол, тым үстем , аса жарылқаушы» (Мүлк-2).
Иманды адамның ісінде ұқыптылық пен сапалылық болу және өзіне берілген нығметтермен мүмкіншіліктерді орынды пайдалану тұрғысында Алла былай дейді: «Расында Дәуітке (ғ.с) өз жанымыздан ізгілік бердік: Әй, таулар, құстар! Онымен бірге үн қосыңдар, – дедік. Және оған темірді жұмсаттық. Кең сауыттар жаса, оны тоқығанда мөлшерле. Оң істеңдер. Әрине не істегендеріңді толық көрушімін» (Сәбә-10,11).
Барлық істе Алла Тағаланың разылығын мақсат тұту және ақырет күнін ескеру: «… Елірме! Расында Алла, еліргендерді жақсы көрмейді – деді. Алланың саған берген дәулетімен ақырет жұртын ізде де дүниедегі несібеңді де ұмытпа. Алла, саған жақсылық еткендей сенде жақсылық істе, сондай-ақ жер жүзінде бүліншілік ізденбе! Алла бұзақыларды сүймейді» (Қасас-76,77), «… Шын мәнінде мен сендерден еркек, әйел амал істеушілердің амалын зая қылмаймын» (Әли Имран-195), «Еркектен немесе әйелден кім иман келтіруші болып, ізгі істерден істесе, міне солар жәннәтқа кіреді. Түк де әділетсіздікке ұшыратылмайды» (Ниса-124), «Иман келтіріп, дұрыс іс істегендердің және жақсы амал істеген кісінің еңбегін жоймаймыз. Міне бұлар үшін астарынан өзендер ағатын Ғадн жәннәттары бар. Олар онда алтыннан білезіктермен безенеді; олар жұқалы-қалыңды жасыл жібектен киімдер киеді де олар онда, жұмсақ орындықтарға сүйенеді. Нендей жақсы сауап, нендей айбат жастанатын орын!» (Кеһф-30,31).
Істің берекетті болуы, осы дүниеде және ақыретте пайдасының тиюі әрі жақсылығын көруіміз Алла Тағаланың және пайғамбарымыздың көрсетіп кеткен жолымен шыңдалады:
«Әй, мүминдер! Алладан қорқыңдар да дұрыс сөз сөйлеңдер. Алла істеріңді оңалтып, күналарыңды жарылқайды. Сондай-ақ кім Аллаға, елшісіне бой ұсынса әрине ол; ұлы табысқа ие болады» (Ахзап-70,71).
Түйіндеп келгенде ғалым ғылыми еңбектерінде, саудагер саудасында, жұмысшы жұмысында, мемлекет қызметкері қызмет орнында яғни әрбір адам баласы өзінің ісінде дініміздің әмір еткен «іске ұқыптылық және сапалылық» қағидасын ұстана отырып «ихсанға» (шынайылылыққа) қол жеткізу негізгі мақсаты екендігін ұмытпауы керек.
– Тұшымды әңгімеңізге рахмет.
Дайындаған: Ғалымжан Тәжібай,
SUNNA.KZ