ДОСАЙ КЕНЖЕТАЙ: СЕНІМ – БАРШАҒА ОРТАҚ, ТАНЫМ – ҰЛТҚА ТИЕСІЛІ
Жұма, 29.09.2017 Бүкіләлемдік «Жүрек күні» бастамасын алғаш рет 1999 жылы Дүниежүзілік жүрек федерациясы қолға алып, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы, ЮНЕСКО және басқа да маңызды ұйымдар қолдаған. Әуелгі кезде игі шара қыркүйектің соңғы жексенбісіне жоспарланса, 2011 жылдан бері 29 қыркүйекке орайластырылды. Бұл шара Қазақстанда 22 қыркүйек пен 1 қазан аралығында ұйымдастырылады. Дүниежүзілік жүрек күні «Өмірге арналған жүрек» ұранымен өткізілуде. Осыған орай біз адамзатқа бейбіт те баянды өмір сүруді насихаттайтын ислам шариғатындағы жүрек тазалығы, шынайы иман, дұрыс діндарлық турасында белгілі ғалым, теология және философия ғылымының докторы Досай Кенжетайдан сұрап білген едік.
– Аға, бүгін әлем Халықаралық жүрек күнін атап өткелі отыр екен… Жалпы, жүректің адамзат өміріндегі маңызы туралы не айтасыз?
– Дәл осындай атаулы күннің бар екенін енді естіп отырмын… Жүрек пен жапырақ ұқсас. Бірақ кейде жүректің жапырақ сияқты да бола алмай қалатын кездері болады. Жапырақ өзі күз келсе сарғайып, көктем келсе қайта жайылып шыға келеді. Сосын кез келген желге сыбдырлап, үп еткен самалға да жауап береді. Керек болса үзіліп түседі. Ал кейбір жүректер олай емес, дауыл соқса да селт етпейді. Біреу жылап жатыр ма, қиянат көрді ме, аш па, тоқ па.. Көрмейді, естімейді, сезбейді, елемейді, байқамайды… Ондай жүректер көрсоқыр, меңіреу, тасқа айналған деген сөз. Құранда жүрек туралы тәмсіл көп…
– Сіздің Яссауи, сопылық, ислам философиясы туралы жазбаларыңыз бар. Осыған қарап сізді сопы дей аламыз ба?
– Ол жол мен сияқты нәпсіқұлдардың жолы емес… Мен сол жолдың дұрыс жол екендігін білетін, сезетін, бірақ сол жолға түсуге ерік-жігер жинай алмай жүрген, мына дүние қызығын қимай жүрген ғалыммын, зерттеуші ғанамын…
– Жалпы, қазіргі күнде шынайы, таза сопылар бар ма?
– Әрине, бар. Олар болмаса мына дүние әлдеқашан ақырзаман болар еді…
– «Исламда төрт әйел алуға рұқсат» деп жүрген кей адамдар нәпсісіне еріп, салдарынан қазір талақ мәселесі асқынып кетті… Сізде қанша әйел бар?
– Менде бір ғана әйел….Бірақ, менде де нәпсі бар. Дегенмен, мен әйеліме уәдеде тұрам, адал болам деп сөз бергенмін. Соны ұстаймын. Қимаймын, көз жасынан қорқамын. Оның үстіне менің тапқан табыс, қаражатым сол бір әйелге, оның бала-шағасына ғана жетеді. Бұлардың бәрі, шындығында, «дежурный» сөз… «Егер осы жасымда тағы бір қызға ғашық болсам, мені ешқандай шариғат ұстап тұра алмайды деп едім… Қойыңызшы ағай демесі бар ма!» Рас ғашық болсам егер…
– Кейбір қазақ қыздарының “қара жамылып”, салтымызда жоқ сипатта жүргені байқалады. Бұрынғы аналарымыз әдептен аспаған, дәстүрі мен дінін ұштастырып ұстаған еді. Бұл туралы пікіріңіз?
– Негізі, осы сұрақтан, осы проблемадан шаршадым… Мүмкін ол кезде солай ақ кимешек киген шығар, расында… Ол кезде аталарымыз да шошқа етінен кәуап жемеген еді… Бүгінгі қазақты “қара орамал” жоқ әлде “ақ орамал” құтқара ма… менің көзім жетпейді… Ешкім кепіл бола алмайды… Біз қазақ қазіргі кезде өзгеріп кеттік қой… Ендігі мәселе қазақты өткен шақ, осы шақ және болашағымен тұтас қарау арқылы тануға ұмтылуымыз шарт.
– Діндарлықты дауға айналдырып, балақты шорт кесіп, қап-қара жамылғы кию бүгінгі діни радикалды қозғалыстардан қауіп-қатер туған сәтте қаншалықты дұрыс?
– Білмедім… Негізі дін деген киіммен емес, жүрекпен өлшенеді. Құранда солай дейді. «Мен жүректеріңе қараймын…» Сосын дін – адамды Алласына апаратын жол. Сол жолдағы құлшылық сезімі ерекше жеке, дара, құпия болғаны абзал. Жалпы, Аллаға ғибадат жасау деген ләззат қой. Ал сол ләззаты өзінде, өз ішінде ғана болса шіркін… Мысалы, ерлі-зайыптылар бір-бірінен алған ләззатын әлемге жар салса не болады…
– Еліміздегі жамағат арасында діни түсінікте қайшылықтар көп кездеседі, бір-біріне құлақ аспайды… Мұның себебі не?
– Оның себебі – «Алла расында Бар және Бір» деген сөз. Егер, адамдардың ойлау, сезу, тану, білу, ұғу сияқты интеллектуалдық акцияларында ешқандай қайшылық болмаса, онда ол жерде атеистік идеология бар деген сөз.
– Неліктен үнемі діни мәселе көп көтеріледі? Одан басқа проблема жоқ па?
– Дұрыс айтасың, қазір бізде қазақ проблемасынан басқа проблема жоқ. Себебі, қазақ тірі деген сөз. Біздегі діни таным туралы мәселелердің жиілігі қазақтың діни санасының өлмегендігін көрсетеді. Өзі дін құбылысы төрт қабаттан тұрады – діни сенім, діни сана, діни тәжірибе және діни таным. Осы жердегі діни сенім ол арабқа да, парсыға да, түрікке де ортақ, ал діни таным ортақ емес, әркелкі себебі, діни танымда кеңістік пен уақыт, базис пен қондырма сияқты рөл ойнайды… Ал діни тәжірибе, ол – тарих. Діни сана, ол – қазақ…
– Сол өз қазағымыз исламды саясиландырып жіберген жоқ па?
– Ислам діні – ең бейбіт дін. Одан қорқудың керегі жоқ. Бізде қоғамдық институт исламды саясиландыра алмайды. Оған біздің құқықтық құрылымда ешқандай негіз жоқ. Ислам саясиланып кетсе, егер, оның адресі қоғамдық институт емес, ол да бүгінгі биліктен шығуы ықтимал. Ал ол кімге керек… Сыртқы күштердің де тапсырмасы болуы ықтимал..
Дайындаған Жайық НАҒЫМАШ
Kazislam.kz