Қайғыны сейілту
Қайғыру – Алла тыйым салған қасиет. Құранда وَلَا تَهِنُواْ وَلَا تَحْزَنُواْ «Кейімеңдер де, қайғырмаңдар…»[1]. لَا تَحْزَنْ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَنَا «Қайғырма, Алла бізбен бірге…»[2].
Қайғыру талпынысты бәсеңдетіп, уайымды өршітеді. Адам белсенділігіне кері әсерін тигізеді. Өмірдің ағысын бәсеңдететін жайт десе де болады. Қайғы дегеніміз шайтанның адамды оңай құрығына іліп, алға басқан аяғын кері кетіртетін қуатты қаруларының бірі.
Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Алла тағалам, мұң мен қайғыдан сақтай гөр!…» деп сыйынған. Қайғы мен мұң екеуі ағайынды қасіреттер. Айырмашылығы мұң болашағыңды бұлыңғыр етсе, қайғы өткеніңді еске салып, өзегіңді өртеуге тырысады. Екеуі де адамның нақты шешім қабылдауына тосқауыл жасап, жігерін құм қылады. Бір жағынан, қайғы пенденің өмірін құлдырауға ұшыратып, рухын жасытатын жағымсыз күй. Ол ғапылдыққа түсіп, ғибадаттан жалығып, тұралап қалған кезде пайда болады. Жақсылыққа немесе өмірде қызықшылыққа кез болғанда бәсеңдеп, жалыны бірте-бірте сөне береді.
Жағдаяттарға қарай қайғының орын алуы да заңды құбылыс. Сондықтан да мүминдер жаннатқа кірген кезде:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ
«Барлық мақтау қайғымызды сейілткен Алла тағалаға лайық» («Фа-тыр» сүресі, 34-аят) деп айтады екен. Бұл сөз олардың
дүниеде бастарына еркінен тыс келген қиындықтарға қайғырғандығын білдіреді. Яғни, қараптан-қарап қайғыны тілеуге болмайды. Өйткені ол Жаратқанның жарлығына бағынышты. Ал адам қашан қайғыға салын-са, дұға және терең ғибадатпен қарсы тұрып, арылуға тырысуы керек. Кейбір қайғының, қамығудың орынды екендігіне мысал келтірер болсақ, Алла Құранда:
وَلَا عَلَى ٱلَّذِينَ إِذَا مَآ أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لَآ أَجِدُ مَآ أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّواْ وَّأَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ ٱلدَّمْعِ حَزَنًا أَلَّا يَجِدُواْ مَا يُنفِقُونَ
«көлік сұрай келгенде: «Сендерге мінгізетін көлігім жоқ» дедің. Өздері де дәрмен қыларлық нәрсе таба алмай, амалсыз қолы байланып, қамығып (үйлеріне) қайтқандарға айып жоқ» («Тәубе» сүресі, 92-аят) деген. Бұл жерде Алла тағала оларды қайғырғандары үшін емес, имандарының күштілігінен қайғырғандарын құптаған. Себебі олардың Алла елшісіне ілесе алмай, дін үшін ұзақ сапарға шыға алмайтындықтары және Алла жолында жұмсайтын еш нәрселері жоқтығы үшін қайғырғандығы айтылып тұр.
Ал екіжүзділер бұл сапарға шықпай артта қалғандары үшін қуанған болатын.
Алла елшісі де өзінің қамы үшін емес, өзгенің бақытын ойлап қайғыратын. Ұлық Раббыларының үндеуіне құлақ аспай, қараңғылық қапасында қалып бара жатқандарын уайымдайтын. Құранда оның осы уайымы:
فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا
“Олар Құранға сенбеді деп қатты күйзеліп, өзіңді жеп бітіре жаздайсың”(«Кәһф» сүресі, 6-аят) – деп баян-далады. Ешбір дүние мен байлық оның көңілін аулаған емес, қолында дәулеті болмағаны үшін қайғыруды жөнсіздік деп ұғатын. Тек дінді толық түсінбегендердің жағдайына қайғыратын.
Орынды қайғы – адамның Раббысына құлшылығы көңілден шықпады деп, сонымен қатар бір күнә жасап қойғандығы үшін қайғыру. Сонда ғана оның ар-ожданы ашынып, тура жолда екенін білдіреді. Пайғамбарымыз (с.а.с.) бір хадисінде:
مَا يُصِيبُ الْمُسْلِمَ مِنْ نَصَبٍ وَلاَ وَصَبٍ وَلاَ هَمٍّ وَلاَ حَزَن وَلاَ أَذًى وَلاَ غمٍّ، حتَّى الشَّوْكَةُ يُشَاكُها إِلاَّ كفَّر اللَّه بهَا مِنْ خطَايَاه
«Алла тағала мұсылман құлының басына келген шаршап-шалдығу, ауру-сырқау, үрей, уайым, күйініш пен қайғы-қасірет секілді қандай да бір ауыртпашылық себепті, тіпті, қолына немесе аяғына кірген кішкене тікен үшін де оның күнәларын жарылқап кешіреді»[3] деген.
Міне, бұл хадис мұсылманның басына кел-ген қиындықтың оның күнәсінің кешірілуіне себеп болатындығын нақты білдіріп тұр. Әрине, басына бәле келуін тілеп, оны құлшылық деп есептеуі дұрыс емес.
Егер осылай жасау дұрыс болған болса, шариғат оны бұйырып соған шақыратын еді. Әрі пайғамбарымыз (с.а.с.) өмірін солай өткізетін еді. Егер әрдайым қайғырып жүрсе, қалайша жадырап қуанар еді, қалайша жүрегі жай табар еді, үмбеті қалай жұбаныш табар еді?!
Өз кезегінде қайғы – Алланың құлға берген бір сынағы. Ал пенде басына келген сынаққа сабыр сақтайды. Міне, осы сабыр Алланың таразысының алдында жоғары маңызға ие.
Шариғат Алланың мейіріміне, кеңдігіне әрі пайғамбар (с.а.с.) арқылы жет-кен тура жолға, әр мұсылман жасаған жақсылықтарға қуануға шақырады. Ал «Алла бір құлды жақсы көрсе, жүрегіне қайғы орнатады. Егер бір құлды жек көрсе, жүрегіне қобыз орнатады» деген хабарға келсек, мұны кейбір ғалымдар яһуди және христиандардан келіп жеткен мәліметтер десе, енді біреулер оның Тәуратта келгенін айтады. Хадистің келіп жеткен тізбегі күмәнді болғанымен, мағынасы сабақ алуға тұрарлық. Расында мүмін өзінің күнәсін ойлап қайғырады. Ал парықсыз, күнәһар адам болса, қаперіне ештеңе де кіріп шықпай, қуаныш, ойын-күлкі, ырду-дырдумен жүре береді.
Егер ізгі адамдардың жүрегінде қайғы орнаса, аз жақсылықты жасаймын деп жүріп, сауабы мол жақсылықты уысынан шығарып алғандықтан және істеп қойған күнәларының өзекті өртеуінен болмақ. Ал, күнәһар адамдардың қайғысы дүниеден құр қалудан, шаһуаттары қалаған істерді істей алмай немесе дүниелік мақсаттарына жете алмағандықтан туындап жатады.
«Қайғы – қараңғы түнек сияқты әрі адамның биікке көтерілуіне кедергі келтіретін тұсау. Сондықтан бо-лар Абай атамыз: «Шығар есігін таба алмай, уайым-қайғының ішіне кіріп алып, қамалып қалмақ, ол өзі де бір антұрғандық» деп қатты қайғыға берілу құптарлық іс еместігін айтқан. Уайым-қайғыға салынған адам өмір сүру қабілетін тоқтатып, іштей мүжіліп не ауруға, не кеселге ұшырап, не бір басқа пәле-жалаға ұрынып өз өмірін жойып жіберуі бек мүмкін.
Қайғының Алла тарапынан келген сынақ екендігі күмәнсіз. Мысалы, ауру, қайғы-мұң, қиындықтар т.б. секілді жайсыздықтар нәтижесінде адам көңілінде бітеу жара пайда болады. Сондықтан өзің қуанатын әрі Алла-дан жақсы және разы болатын өмір сұрауың керек. Со-нымен қатар жан тазалығымен, кең пейілмен разы етуін өтінуің қажет. Өйткені, бұл – осы дүниенің нығметі.
Кейбір кісілер: «Расында, дүниеде жаннат бар, кім оған кірмеген болса, ақыреттің жаннатына кірмейді» деп осы мәселеге назар аударған.
«Үміт сәулесі» кітабынан алынды
[1] «Әли Имран» сүресі, 139-аят
[2] «Тәубе» сүресі, 40-аят.
[3] Бұхари, Мәрда 1; Мүслим, Бирр 49.