Қарт тарихтың қатпары
Қарт тарихтың қатпарларын парақтар болсақ, қазіргі Қазақстан жері мен Орта Азияға Ислам дінінің таралуы сонау VI-VIII ғасырларда басталғанына куә боламыз.
Атақты араб қолбасшысы Құтайба ибн Муслим 709 жылы Бұхараны соғыссыз алып, 710-712 жылдары Самарқанды, 714 жылы Шаш (Ташкент) пен Фараб шаһарларын да Әмауи халифатының қоластына қаратады.
Сол кездегі Қазақстан жерін мекендеген тайпалардың Ислам дінін қабылдай бастауы да осы жылдарға сәйкес келеді.
Ислам дінінің қазақ даласында түбегейлі орнығуы қазақ тарихында «Талас ғазауаты» деп те аталатын Атлах шайқасымен тығыз байланысты. 751 жылы шілде айында Тараз маңындағы Атлах деген жерде бетпе-бет келген қытайдың 100 мың әскері мен араб әскері арасында қиян-кескі ұрыс жүреді.
Бес күнге созылған қан майданда араб қолбасшысы Зияд ибн Салих түркілердің (қарлұқтар) көмегінің арқасында қытай әскерін қайтып бас көтерместей талқандап, Гао Сянь Чжи қолбасшы аз ғана топпен қашып құтылады.
Міне, осылайша қазақ даласының Талас топырағында осыдан он екі ғасыр бұрын Ислам туы желбіреген еді!
Осы тарихи соғыс сол кездегі Орталық Азияны мекен еткен тайпалар тағдырына елеулі ықпал еткен маңызды оқиға болды. Нәтижесінде Мәуәраннахр мен Түркістан өлкесінің тұрғындары қытай экспанциясы қаупінен құтылып, біртіндеп Ислам дініне кіре бастайды.
Қарахандықтар Ислам дінін саяси күш пен бірігудің көзі ретінде қабылдап, мұсылман емес түркілерге қарсы Ислам діні үшін соғысты. Ислам халифатын шығыстан келген шабуылдардан қорғап, шекаралық қалқан кызметін атқарды.
Қарахан мемлекетінің құрылуы шығыста Қашқардан батыста Испиджабқа (Сайрам) дейінгі ұлан-байтақ аумақтағы саяси оқиғалармен, сондай-ақ Қарлұқ қағанатының ыдырауымен байланысты болды.
Жетісуды және көршілес өңірлерді мекендеген қарлұқтардың, жікілдердің, яғмалардың Саманилерге қарсы, сондай-ақ, шығыстан дүркін-дүркін шабуыл жасаған тоғыз-оғыздарға қарсы ұзаққа созылған әрі табанды күресі Қазақстан аумағының оңтүстігі мен оңтүстік-шығысындағы түрік тайпаларының этникалық-саяси тұрғыдан топтасуын тездете түсті.
942 жылы Сатұқ Боғраханның өзін жоғарғы қаған деп жариялауынан кейін Қарахандар мемлекетінің тарихы басталады.
«Ұлы Дала төсіндегі Ислам» кітабынан
Sunna.kz